Санаты

Жас қазақ қыздың басы, шашы артына жиналып, сәл бұйраланған, ұқыпты құлақтарын ашады. Көздері сәл жұмулы, олардың үстіне бұйраланған кекіл салбырап түсіп тұр. Өткір иек алдына қарай шығып, қабысқан нәзік еріндерін ерекше көрсетеді. Ішкі ойлануға әрекеттену, медитация айқын сезіледі. Мүсіндік портрет үйлесімділіктің көрінісін бейнелеген тәрізді, онда әйел әсемділігі көркем жастық шығыңқылығымен үйлеседі.

Біздің алдымызда мақтанышпен адымдап алға басқан жас қыздың бейнесі. Қыздың киімі мен шашы желден желбіреп тұр. Мүсін Қазақстанның жас астанасы – Астананы бейнелейді. Шоқан Төлешорындаған бірнеше әйелдердің қысқа көріністерінде ымдар, сызықтар, «көпсөзділік» жоқ, бәрі де ықшам және жинақталған. 

Автордың көптеген шығармаларында Х–ХІІІ ғасырлардағы Моңғол өнерінің ықпалы байқалады. Негізінде, бұл бас киімдердің, киімнің, қарудың тән бейнелері, моңғолия беттерінің қатты ұзартылған маскалары. Біздің алдымызда мүсін негізіндегі мифтік сақтаушы-барыс және сауырындағы фантастикалық айдаһарымен кербез ат, оның үстіндегі әсем және еркін салт атты әйелдің мүсіні. Алтын зеңжарлау ертегі сюжетіне ерекше мән береді. 

Аяғын астына басып отырған, денесі ұзын, кеудесі үлкен емес әйел дене бітімінің стильдік бейнесін көрсететін ықшамды композиция. 

Күрделі өрілістегі адам тәріздес екі бейне. Бірі, әйел кеудесімен, ұзын жіңішке аяқтарын алшайтып, қолдарын көтеріп тұр. Екіншісі – жіңішке, иілімді – тұрып тұрғанның иықтары арқылы «мост» тұрысында тұр, аяқтары жылқының аяқтарына ұқсаc.  

Белгілі қазақ жазушысының Мұхтар Әуезовтің мүсіні.Маңдайдағы терең қасқалары бар, костюм мен галстук киген, жас емес шығыс ер адамның портреті. Маңдайы қатайған, қастары арасында тік әжімдері бар, ойшыл көзқарасы сәл бір жаққа бағытталған. 

Қиылысатын сызықтар мен үшбұрышты жазық негіз тізерлеп бұрышта отырған әйел бөлме фрагментінің елесін жасап тұр. Әйел қолдарын символдық ошаққа созып отыр, ол жалпақ дөңгелек пішінді қып-қызыл смальта тілімі түрінде көрсетілген.  

Алдынан қарағандағы екі отырған бейне көрсетілген–ер адам және әйел. Олар схемалық және жазық түрінде бейнеленген. Ер адам қолында балық бар баласын ұстап отыр, ал әйел аяғын айқастырып, иығында ұл баланы ұстап отыр. Ересектердің үстінде құс бар. 

Алдынан қарағандағы екі отырған бейне көрсетілген–ер адам және әйел. Олар схемалық және жазық түрінде бейнеленген. Ер адам қолында балық бар баласын ұстап отыр, ал әйел аяғын айқастырып, иығында ұл баланы ұстап отыр. Ересектердің үстінде құс бар. 

.

Композицияда үлкен бөлменің бір бөлігі ғана беріледі, бөлмеде екі жағында оюланған тіректері бар аяқ тігін машинасы, оның қасында инвентарлық номері ГАТОБ 142 деп жазылған ағаш орындық, орындықты жартылай кішкене шкафпен жабылған. Композицияның тереңдеу ішіне қарай әртүрлі заттардың сұлбасы көрінеді,оң жақта жоғарыда терезе көрінеді. Сурет түсті картон түстері аясында орындалған, нысандардың контурлары қара сызықтармен жасалады, оларға жарықтың түстері ақ көлеңкелер қара штрихпен көрсетіледі. Суреттің барлық шарттылығымен сурет кеңістігінің иллюзиялық бейнесі жасалады. Жоғары жағында Сергей Калмыков деген жазу бар. 

Бұл фрагменталды композицияда жас, көрікті, сәнді киінген, шаштарын биік тараған екі шығыс қыздары бейнеленген. Көрерменге жақын сол жақта қырынан, шашы жоғары жиналған, сөмкесін бүгілген қолына ұстаған және оң қолында желпуіші бар күңгірт планда көрсетілген, оның артында қызыл көйлекті, сол қолында театрлык дүрбісі бар қыз көрінеді. Қыздардың артында театрдың интерьері көрінеді, көрермендер отыратын орындықтар арқасы, оюмен көмкерілген зал және көрермендер сұлбасы бейнеленген. 

Композиция қатаң орталықтандырылған. Орталықта көрерменге қарап, аяғын шығыс дәстүрінде жинап, азиаттық ер адам отыр. Оның ашық алақандары алдында отырған бұрымы тиынмен безендірілген әйелге қарайды. Ол жалаң аяқ, тізерлеп, көрерменге арқасын беріп отыр, ал қожайынның алдында құрметпен басын иеді. Олар бір қалыпты қозғалыссыз, бейнелері алдынан қарап салынған. Фигуралар көкжиек сызығы бар кеңістікке орналастырылған. 

Композицияның ортасында, көрерменге қарап тізерлеп отырған бала мен оның айналасында аяқтарын малдас құрып, ақ көйлек пен тақия киген сақалды үш ер адам отыр, екеуі баланың артында, біреуі алдынғы оң жағында, арқасын беріп отыр, ол көрерменге мойнын бұрып, иығынан қарап отыр. Сол жағында ашық дәптер жатыр, қазақша Жеңіс, Сәбден, Әділхан, Мәлік деп жазылған.     

Композицияда көрерменге қарай басын беріп жатқан жалаңаш әйел мен оның аяқ жағында отырған үш әйел берілген. Оның екі жағында бірдей қалыпта қолдарымен сол аяғын кеудеге тартып отырған әйелдер монументалды мүсіндер сияқты. Олардың ортасында кимешек киген қартайған әйел жаңа туылған нәрестені көтеріп алып, анасы мен бүкіл әлемге көрсеткендей. Берілген аясы бейтарап, тек көкжиек жолы композицияны көлденеңінен қиып өтеді. 

Көлденең созылған жартылай дерексіз ауылдық пейзаж. Аласа сұр үйлер, шаруашылыққа арнап салынған үйлер, ағаш. Орталықтан сол жағында шатыры екі жағы да құламалы жақты кішілеу үй тұр. Пішіндер шартты және геометриялық болып табылады. Акварель парағының бүкіл беті сынған және қиыршықталған, бұл қосымша бірегей көркемдік құрал болып табылатын сызаттар мен қағаз сынықтарының текстурасын жасайды.  

Үстел басында қамырды илеп тұрған шымыр денелі әйел – әдеттегі жұмыспен айналысатын оның ірі қолдарына ерекше көңіл аударылған. Әйелдің артында пештің сұлбасы көрінеді. Сурет қатаң сұлбаларсыз, жұмсақ жоса түстермен салынған, үйлесімділік пен тыныштыққа толы.